Του Μανόλη Ν. Διαμαντάκη (*)
Κάθε ιστορική περίοδος έχει τα δικά της χαρακτηριστικά, κάθε εποχή αφήνει το δικό της αποτύπωμα. Συχνά μιλούμε για επαναστάσεις που έγιναν και άλλαξαν τη ζωή των ανθρώπων. Όλοι συμφωνούμε ότι σήμερα διανύουμε την εποχή της Τεχνολογικής Επανάστασης (είμαστε στην αρχή της, στο μέσον, στο τέλος της; κανείς δεν μπορεί να απαντήσει με σιγουριά). Και ακόμη πολλοί, συνεχώς περισσότεροι, μιλούν για τη νέα επανάσταση που φτάνει, αυτή της κυκλικής οικονομίας.
Μέχρι πρόσφατα, για τις ανάγκες διαβίωσής μας είχαμε συνηθίσει να ακολουθούμε μια γραμμική τροχιά: «Να προμηθευόμαστε υλικά και αγαθά, να χρησιμοποιούμε και να πετάμε». Η κατανάλωση ήταν δείγμα εύρωστης οικονομίας και πολλές φορές μικρή ή μεγάλη απόλαυση. Οι προϋποθέσεις που έκριναν την βιωσιμότητα του γραμμικού αυτού μοντέλου ήταν η επάρκεια πόρων και η δυνατότητα να πετάμε τα παραγόμενα «σκουπίδια» … κάπου μακριά μας. Και οι δύο αυτές παράμετροι, νομοτελειακά, κάποτε θα έφθαναν στα όριά τους. Οι πόροι άρχισαν να στερεύουν, τα σκουπίδια να μας πλημμυρίζουν. Με άμεσες συνέπειες την οικονομική κρίση, την υποβάθμιση της ποιότητας ζωής, την άνιση κατανομή πλούτου, την κοινωνική αδικία, την έλλειψη κοινωνικής συνοχής, τον κορεσμό του φυσικού περιβάλλοντος, τη βίωση του κινδύνου φυσικών καταστροφών. Αυτό το μοντέλο δεν είναι πλέον βιώσιμο. Αδήριτη η ανάγκη να εφαρμοστεί ένα νέο, αποτελεσματικό, λιγότερο σπάταλο, με σεβασμό προς το περιβάλλον και τη γη, μοντέλο.
Στην κυκλική οικονομία, το παραγωγικό οικονομικό πρότυπο στοχεύει στους κρίσιμους τομείς της παραγωγής, της κατανάλωσης και της απόρριψης. Τα προϊόντα επανασχεδιάζονται ώστε να αυξηθεί ο χρόνος ζωής τους, είτε να χρησιμοποιηθούν για μεγαλύτερη διάρκεια είτε να επαναχρησιμοποιηθούν με την ελάχιστη δυνατή μεταποίηση ή ακόμη και με τρόπο ώστε να μπορεί εύκολα να ανακτηθούν από αυτά άλλα υλικά, χρήσιμα σε άλλη χρήση. Με το κυκλικό μοντέλο, ενισχύεται η εφαρμογή της ιεράρχησης της διαχείρισης των αποβλήτων, η μείωση παραγωγής, η επαναχρησιμοποίηση, η ανάκτηση υλικών, η ανακύκλωση και τέλος η ελάχιστη δυνατή απόρριψη. Συνέπειες; Ο άνθρωπος, από άβουλος καταναλωτής αναβαθμίζεται σε ρόλο χρήστη. Απολαμβάνει υπηρεσίες και συμμετέχει σε χρήση προϊόντων και όχι σε ιδιοκτησία τους. Παράλληλα εξασφαλίζεται η ορθολογική εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και η προστασία του περιβάλλοντος.
Τις μέρες αυτές, με πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Υπουργείου Περιβάλλοντος, διοργανώνεται στη χώρα μας Forum Κυκλικής Οικονομίας. Εκεί, εκπρόσωποι της κεντρικής διοίκησης, των περιφερειακών και τοπικών αυτοδιοικήσεων, της επιστημονικής κοινότητας, αλλά και οικονομικών και κοινωνικών φορέων, ανταλλάσσουν απόψεις σε σημαντικά ζητήματα, για τη συντονισμένη και αποτελεσματική εισαγωγή της κυκλικής οικονομίας στη ζωή μας, τη συμβολή της στα θέματα της διαχείρισης αποβλήτων αλλά και τη δημιουργία θέσεων εργασίας.
Σήμερα, πολλές πόλεις ενσωματώνουν την κυκλική οικονομία στις λειτουργίες τους και στον τομέα της διαχείρισης των απορριμμάτων, οργανώνουν ειδικές δομές που θα προωθήσουν τις ιδέες αυτές, επανδρώνουν τις δομές τους με κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό, ενεργοποιούν ηλεκτρονικές πλατφόρμες συμμετοχής και εκπαίδευσης των δημοτών και κατοίκων τους, προετοιμάζουν υποδομές ολοκληρωμένης διαχείρισης για να πετύχουν τους στόχους που έχουν ήδη τεθεί και πρέπει να επιτύχουν. Στόχους, όπως ο περιορισμός υγειονομικής ταφής στο 10% έως το 2030, η καθιέρωση της χωριστής συλλογής βιοαποβλήτων για παραγωγή κόμποστ υψηλής ποιότητας, η αύξηση του ποσοστού επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης τουλάχιστον στο 65% έως το 2030. Πολλές πόλεις σήμερα πασχίζουν για να αξιοποιήσουν τα διατιθέμενα χρηματοδοτικά εργαλεία για την υλοποίηση καλών πρακτικών λογικής κυκλικής οικονομίας, ώστε και τους παραπάνω στόχους να επιτύχουν αλλά και να συγκρατήσουν ή και να μειώσουν το κόστος των δημοτικών τελών διαχείρισης απορριμμάτων.
Σε μια σειρά από πόλεις τα εγχειρήματα υιοθέτησης ιδεών κυκλικής οικονομίας παρουσιάσουν ορατά σημάδια επιτυχίας. Συχνά βλέπουμε να δημιουργούνται με χρηματοδότηση πράσινα σημεία, πάρκα κυκλικής οικονομίας, εκσυγχρονισμός μηχανολογικού εξοπλισμού αποκομιδής, προσπάθειες διαλογής στην πηγή για ανάκτηση υλικών σε καθαρότερη μορφή, χωριστή συλλογή ρευμάτων, πώληση δευτερογενών υλικών από δημοτικά κέντρα ανάκτησης υλικών κ.α. Σύντομα θα ακούμε όλο και περισσότερο για τις πρακτικές της κυκλικής οικονομίας που σταδιακά θα αποκτήσουν υποχρεωτικό χαρακτήρα. Πρόσφατο τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η μείωση της χρήσης της πλαστικής σακούλας μεταφοράς προϊόντων, η οποία ήταν απόλυτα επιτυχημένη (μείωση κατά 80%) ακριβώς γιατί στηρίχθηκε στην επιβολή υποχρεωτικού οικονομικού αντικινήτρου χρήσης. Με όμοιο τρόπο, ίσως δεν είναι μακριά η αναδιανομή των δημοτικών τελών καθαριότητας με κριτήριο όχι την επιφάνεια ακινήτων, όπως γίνεται σήμερα, αλλά τη μείωση παραγωγής αποβλήτων και τη διαλογή στην πηγή. Μια ιδέα, που πιθανότατα θα επιφέρει θεαματικά αποτελέσματα στη μείωση των στερεών αποβλήτων.
Οι πόλεις που μένουν στη μοναδική επιδίωξη της αποκομιδής των «σκουπιδιών» από τους δρόμους με οποιοδήποτε κόστος (δυστυχώς υψηλότατο για τους δημότες) σε σύμμεικτη μορφή, που δεν ανανεώνουν το μηχανολογικό εξοπλισμό τους, που λειτουργούν με επιτελικές διοικητικές δομές παλαιάς νοοτροπίας αναθέτοντας την αρμοδιότητά τους σε τρίτους, που δεν μελετούν το σύστημα συλλογής (χαρτογράφηση θέσεων κάδων, σημεία συλλογής, δρομολόγια απορριμματοφόρων, συλλεγόμενες ποσότητες, σύσταση στερεών αποβλήτων) και δεν το αξιολογούν και προσαρμόζουν, σύντομα θα βρεθούν σε αδιέξοδο. Κυρίως οικονομικό αδιέξοδο, αφού σιγά σιγά θα εξαντλείται η δυνατότητα των καταναλωτών – παραγωγών απορριμμάτων να το υποστηρίζουν.
Επιτακτική είναι η ανάγκη και για το Δήμο Χερσονήσου της υιοθέτησης των ιδεών της κυκλικής οικονομίας, της αναδιοργάνωσης των δομών του και στον τομέα των στερεών αποβλήτων, της ουσιαστικής και επιστημονικής μελέτης του όλου συστήματος. Επιτακτική είναι η ανάγκη μετατροπής του ρόλου που σήμερα ακολουθεί, αυτού του «συλλέκτη σκουπιδιών μέσω τρίτων» σε «διαχειριστή απορριμμάτων και ανάκτησης υλικών».
(*) Ο Μανόλης Ν. Διαμαντάκης είναι Ερευνητής στο Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας και υποψήφιος Δήμαρχος στο Δήμο Χερσονήσου, επικεφαλής της δημοτικής παράταξης «Δύναμη Δημιουργίας».
